Ozodagon 15 Ağustos 2012, Sayı 32 (241)

1. Muhterem Büyükelçi, halihazırdaki Tacikistan ile Türkiye arasındaki ilişkileri nasıl değerlendiriyorsunuz?

Bildiğiniz gibi Türkiye, 9 Eylül 1991 tarihinde bağımsızlığını kazanan Tacikistan’ın bağımsızlığını 16 Aralık 1991 tarihinde tanımış, 29 Ocak 1992 tarihinde diplomatik ilişkiler tesis etmiş, Büyükelçiliğimiz 22 Mart 1992 tarihinde faaliyete başlamış ve ilk Türkiye Büyükelçisi 3 Nisan 1992 tarihinde Güven Mektubu’nu sunmuştur. Ankara’daki Tacikistan Büyükelçiliği ise 16 Ekim 1995tarihinde açılmıştır.

Duşanbe Büyükelçiliğimiz Tacikistan’daki iç savaş sırasında görevine devam eden tek misyon olmuştur.  İç savaş sırasında, bütün yabancı misyonlar ve şirketler Tacikistan’ı hızla tahliye ederken Türkiye Cumhuriyeti 9. Cumhurbaşkanı Sayın Süleyman Demirel’in Tacikistan’a yaptığı ziyaret halen hatırlanmaktadır.

O günlerden bugüne siyasi ilişkilerimiz, halklarımızın birbirine duyduğu yakınlık ve muhabbet temelinde memnuniyet verici bir seyir izlemektedir.

Öte yandan, uluslararası ve bölgesel konulardaki görüşlerimiz de genelde birbiriyle örtüşmektedir.

Bu vesileyle, Türkiye ve Tacikistan arasındaki ilişkilerin ve işbirliğinin daha da güçlendirilmesi konusunda her iki tarafta da güçlü bir siyasi irade bulunduğunu, bu işbirliğinin aynı zamanda bölgemizde istikrar, barış, kalkınma ve dayanışmanın güçlendirilmesine de katkı sağladığını belirtmek isterim. 

Siyasi ilişkilerimizin yanı sıra,  ekonomik ve ticari alanlarda da yararlı ve verimli işbirliği içinde olmamız memnuniyet vericidir.

Tacikistan ile ikili dış ticaret hacmimiz 2011 yılında % 16 oranında artarak yaklaşık 497, ihracatımız %20’lik bir artışla yaklaşık 172,7, ithalatımız ise %14 oranında bir artışla yaklaşık 324,3 milyon ABD Dolarına ulaşmıştır. Bu şekildeTürkiye, 2011 yılında, Tacikistan’ın dış ticaret ortakları sıralamasında ikinci sıraya yükselmiştir. Ayrıca, 2011 yılında Tacikistan en fazla ihracatı % 43,3'lük oranla Türkiye'ye yapmıştır.

İkili ticaret hacmimiz Türkiye’nin Tacikistan’dan ithal ettiği alüminyum ve pamuk miktarına bağlı olarak değişmektedir. Geçtiğimiz yıl  Tacikistan’dan satın aldığı yaklaşık 275 milyon ABD Doları değerindeki alüminyum, Türkiye’nin Tacikistan’dan yaptığı ithalatın % 85’ini (2010’da % 76), ayı dönemde ithal ettiğimiz 40 milyon ABD Doları üzerinde pamuk ise % 12’sini (2010’da % 21) oluşturmaktadır. Türkiye’den  Tacikistan’a ise muhtelif gıda ürünleri, giyim ve kimyasal ürünler ihraç edilmektedir.

Türk firmalarınca Tacikistan’da gerçekleştirilen doğrudan sermaye yatırımları 11,5 Milyon ABD Doları seviyesindedir. Türk Müteahhitlik firmaları Tacikistan’da yaklaşık 435 milyon ABD Doları değerinde 30’un üzerinde proje üstlenmişlerdir. Bu gelişmelere paralel olarak, Tacikistan’da faaliyet gösteren 35 Türk sermayeli firma arasından, müteahhitlik, inşaat malzemeleri, halıcılık, mobilya üretimi ile gıda ve ticaret sektörlerinde çalışan 16 Türk şirketi biraraya gelerek,  Nisan 2006’da “Tacik-Türk Sanayici ve İşadamları Derneği (TATSİAD)”ni kurmuşlardır.

Öte yandan Türkiye tarafından Tacikistan’a, ikili planda, şimdiye kadar Türk Eximbank kredisi, TİKA ve diğer kuruluşlarımızın yardımları dahil toplamda yaklaşık 90 milyon ABD Dolar tutarında mali destek ve karşılıksız yardımda bulunulmuştur.

Eğitim alanında da büyük bir işbirliği potansiyeline sahip olduğumuzu ve bu olanaklardan uygun bir şekilde yararlanmamız gerektiğini düşünüyorum.

Bugüne kadar önlisans, lisans, yüksek lisans ve doktora düzeyinde toplam yaklaşık 1000 Tacik vatandaşının devletimiz burslusu olarak veya kendi imkânlarıyla Türkiye’de eğitim görmesi sağlanmıştır. Halen yaklaşık 200 Tacik vatandaşı bu şekilde Türkiye’de eğitimlerine devam etmektedir.

Bakanlığımız Eğitim Merkezi Başkanlığı (DEMB) tarafından düzenlenen Uluslararası Genç Diplomatlar Eğitim Programlarına Tacikistanlı genç diplomatlar düzenli olarak katılmaktadır.

Duşanbe’de Büyükelçiliğimize bağlı olarak faaliyet gösteren Türkiye Türkçesi Eğitim ve Öğretim Merkezi (TÖMER) Tacik vatandaşlarına Türkçe eğitimi sunmaktadır. 9 aylık eğitim süresi sonunda başarılı olanlara sertifika verilmektedir. Halen 4 öğretmenimizin görev yaptığı anılan merkezde yılda yaklaşık 250 kişi Türkçe öğrenmektedir.

Şelale Eğitim Yayıncılık ve Ticaret Anonim Şirketi”, Tacikistan Eğitim Bakanlığı ile işbirliği halinde altı lise ile bir “International School” kurmuştur. Aynı Şirket ayrıca bir öğrenci yurdu ve bir bilgisayar ve dil eğitim merkezi işletmektedir. Tacikistan kanunlarına göre faaliyetlerini sürdüren Şelale Şirketi’ne bağlı liseler altıncı sınıftan sonra sınavla öğrenci kabul etmektedir.

1996-2011 döneminde üç binin üzerinde mezun veren bu okulların öğrencileri bugüne kadar uluslar arası bilim ve proje olimpiyatlarında Tacikistan’a çok sayıda altın, gümüş ve bronz madalya kazandırmıştır.

Öte yandan, Ankara ile Duşanbe Belediyeleri arasında da kardeş şehir ilişkisi mevcuttur.

2. Tüm işbirliği imkanlarının verimli bir şekilde kullanıldığını söylemek mümkün mü? Kullanılmıyorsa, sizce sebepler nedir?

İkili ilişkilerimizin her alandaki memnuniyet verici seyrine rağmen, ikili ekonomik ilişkilerimizin seviyesinin ülkelerimizin gerçek potansiyelini yansıttığını söylemek güçtür. Öncelikle iki ülke arasındaki ulaşım ve taşımacılık imkanları genişletilmelidir. Özellikle THY’nin İstanbul-Duşanbe hattındaki sefer sayısının artırılmasına imkan sağlanması yararlı olacaktır.

Ayrıca, Tacikistan tarafından umuma mahsus pasaport hamili Türk vatandaşlarına vize muafiyeti getirilmesi de, halklarımız arasında kaynaşmayı artırmanın yanı sıra, işadamlarımızı teşvik çalışmalarımıza katkı sağlayacaktır.  

3. Biz bazen iktisat alanı ile Tacikistan’da bulunan sadece Türk inşaat şirketleri hakkında haberleri okuyoruz. İki ülke arasındaki ilişkilerde mevcut alanlardan hangisini öncelikli olarak değerlendirmek mümkündür?

Tacikistan ile ikili ilişkilerimizin temelini toplumlarımız arasındaki güçlü ve köklü tarihi ve kültürel bağlar ile karşılıklı samimi hislerimiz oluşturmaktadır. Bu nedenle ikili ilişkilerimizin her bir alanı bizim için öncelikli olup, esasen daha önceki sorularınıza verdiğim yanıtlarda da belirtmiş olduğum gibi, aynı zamanda bölgemizde istikrar, barış, kalkınma ve dayanışmanın güçlendirilmesine de katkı sağlayan ikili ilişkilerimizin ve işbirliğimizin daha da güçlendirilmesi konusunda her iki tarafta da güçlü bir siyasi irade bulunmaktadır.

4. Türkiye Tacikistan’daki programlarının çoğunu TİKA aracılığıyla gerçekleştirmektedir. Bu konuda bilgi verir misiniz?

Başta Türkiye’ye komşu veya Türk dilinin konuşulduğu ülkelerle Türkiye’nin kalkınma yolundaki deneyimlerini paylaşmak üzere kurulan TİKA’nın görevi, gelişmekte olan ülkelere kalkınma yardımı sağlamak ve teknik yardım vermektir. Kuruluşunun ilk yıllarında Kafkaslar ve Orta Asya ağırlıklı bir çalışma alanına sahip olan TİKA, 2002’den sonra faaliyet coğrafyasını Balkanlar, Orta doğu ve Afrika’da kalkınma yolundaki tüm ülkeleri kapsayacak şekilde genişletmiştir.

TİKA’nın Tacikistan’da gerçekleştirmiş olduğu önemli projeleri arasında “Demonstrasyon Amaçlı Fidanlık Kurulması”, ekim yönetiminin düzenlenmesi yoluyla pamuk üretiminin geliştirilmesi, Hisar İçme Suyu tesislerinin rehabilitasyonu çalışmaları, Dangara şehri okul onarımı ve çocuk onkoloji hastanesinin bir bölümünün yenilenmesi gibi projeler sayılabilir.

Bunlara ilaveten, TİKA eğitim programları çerçevesinde istatistik, maliye, standardizasyon, basın-yayın, turizm, sivil havacılık, ulaştırma, KOBİ konularında yaklaşık 100’ün üzerinde  Tacik yetkiliye Türkiye’de hizmet içi eğitim sağlanması mümkün olmuştur.

Ayrıca, TİKA tarafından 2006 yılında Tacikistan Sağlık Bakanlığına ulaştırılan kızamık aşıları sayesinde ülke çapında tüm çocukların aşılanması mümkün olmuştur.

TİKA Duşanbe Program Koordinatörlüğü ile Tacikistan Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı arasında imzalanan “Chorbough Yetimhanesinin Tadilat ve Restorasyonuna İlişkin Protokol” çerçevesinde 1,3 milyon dolarlık hibe yardımı sağlanmış ve yetimhane restore edildiketn sonra açılmıştır.

TİKA’nın Tacikistan’a yönelik olarak bugüne kadar gerçekleştirdiği tüm bu proje ve faaliyetlerinin mali karşılığı 12,4 milyon ABD Doları tutarındadır.

5. Turizm de Türkiye’de çok gelişmiş olup, bütçenizin esas kaynaklarından biridir. Tacikistan’ın da çok sayıda turistik yerin bulunduğunu biliyorsunuzdur. Bununla birlikte, turist sayısı azdır. Ülkenizin tecrübesinden hareketle, bu alanın gelimesi için neler tavsiye edebilirsiniz?

Tacikistan olağanüstü doğal güzelliği ve imkanları ile son derece çekici bir turizm ülkesi olma potansiyeline sahiptir. Bu nedenle turizm alanında, özellikle konaklama imkanlarının artırılmasına yönelik yatırımların artırılması ve yabancı yatırımcıların bu alana çekilmesi için uygun teşvik tedbirlerinin geliştirilmesi, ayrıca İstanbul-Duşanbe hattındaki uçak sefer sayısının artırılması talebinin karşılanması faydalı olacaktır.

6. Öyle geliyor ki, Türkiye Tacikistan ile diplomatik ilişkileri tesis ettikten sonra daha çok eğitim ve kültür alanlarına yoğunlaşmıştır. Tacik-Türk müşterek liseleri gerçekten de üstün başarılara sahiptir. Ancak, birçok Tacik uzman, Türkiye’nin Tacikistan’da belli bir maksatla eğitim ve kültür alanlarını seçtiğini, ekonomik imkanlarını Tacikistan’da kullanmak istemediğini belirtiyor. Siz, bu iddialara nasıl bir cevap verirsiniz?

İlk sorularınıza verdiğim cevaplar ve sunduğum bilgiler bu sorunuz ve iddiaları da yanıtlamakta, sözünü ettiğiniz iddiaların dayanaksız olduğunu göstermekte ve sözkonusu iddia sahiplerinin art niyetli, ya da en azından Türkiye-Tacikistan ilişkilerinin çeşitliliğine ve derinliğine vakıf olmadıklarını göstermektedir. Bu nedenle bu sorunuz için size teşekkür ediyor ve bu vesileyle Tacikistan ile ikili ilişkilerimzin temelini toplumlarımız arasındaki güçlü ve köklü tarihi ve kültürel bağlar ile karşılıklı samimi hislerimizin oluşturduğunu belirtmek istiyorum.

7. Tacikistan’da çok seyredilen Türk filmlerinin yasaklanmasına ilişkin olarak Büyükelçiliğiniz tarafından bir beyanda bulunulmamıştır. Tacikistan Hükümeti’nin bu tutumu ile mutabık olduğunuzu söylemek mümkün mü?

Tacikistan ile Başta Mevlana Celaleddin-i Rumi olmak üzere büyük düşünürler ve şahsiyetlerden güç alan bir kültürün mirasını paylaşıyoruz.

Tacikistan’da Türk filmlerinin ve TV dizilerinin ilgi ve beğeni ile izlenmesi bizi son derece memnun etmektedir. Ülkelerimiz coğrafi olarak çok yakın olmasa da, bu film ve diziler Tacik halkının Türk halkını daha iyi ve yakından tanımasına ve  halklarımızın birbirine duyduğu yakınlık ve muhabbetin artmasına önemli katkılarda bulunmaktadır.

Bununla birlikte her devletin de, ülkesinde yayınlanan ve dağıtımı yapılan film ve TV dizilerini ulusal ve uluslarası mevzuat açısından denetleme, kontrol etme yetkisi ve hatta görevi bulunmaktadır.

Tacikistan Hükümeti tarafından Türk filmlerine ve TV dizilerine  yönelik genel bir yasaklama kararı bulunmamaktadır. Sadece gerek film sahiplerinin telif haklarının korunmasını, gerek tüketicinin kalitesiz bir ürünle mağdur olmasının önlenmesini teminen, Tacikistan’da çok rağbet gören 3-5 belirli Türk TV dizisinin gerekli izinler alınmadan yasadışı ve kalitesiz bir şekilde kopyalanarak Tacikistan iç piyasasında dağıtımının engellenmesi konusundaki tedbirlerin uygulanması sözkonusudur. 

Jamila MIRBOZHOVONA